95 vjet te Kongresit te Dibres

[StormAngel]

Dibra, me të kaluar të pasur historike

"...malet e Dibrës janë lidh'me dek, janë lidh me dek, janë lidh të tanë s'në gjojnë 'malet me dhanë nizamë."

Shkruajnë: Dr.Lutfi TURKESHI - Nefail SPAHIU

Këto vargje të autobiografisë të popullit dibran, janë nxjerrë nga kënga "Hajredin Pasha po shkon Radikës", që rrëfen për një ngjarje historike në trojet e këtij rajoni, historia e së cilës është e vjetër dhe zë fill që në kohërat e hershme. Historia e Dibrës ka taban të bujshëm. Studiuesit e ndryshëm kanë vërtetuar se, megjithëse, burimet historike për periudhën antike nuk janë të mjaftueshme, përsëri provohet se dibranët e kanë prejardhjen nga fisi ilir i penestëve. "Burimi më i vjetër, është Pelybi, i cili në kapituj të cunguar, që merren me Luftën e tretë romake - maqedone përmend qytetin Uskana pa dhënë për të ndonjë hollësi. Përveç asaj që riprodhon Stefan Bizantinin, se është një qytet i Ilirisë. Sipas Livit, në pragun e pushtimit romak në truallin e Penestëve kishte gjashtëmbëdhjetë vendbanime dhe kështjella prej të cilave ai përmend vetëm tri emra: Uskana, Oeneja dhe Draudah". Po kështu, edhe Iljaz Kaca, një studiues i Muzeut Historik të Dibrës shkruan se "burimet historike përmenden si banorë të trevës dibrane, fisin ilir të Penestëve. "Nga të dhënat historike del se Sanxhaku i Dibrës në fund të shekullit XIX dhe në fillim të shekullit XX bënte pjesë në vilajetin e Manastirit. Ky Vilajet me një sipërfaqe prej 32 mijë kilometrave katrorë përbëhej nga pesë sanxhaqe, nga ai: i Manastirit, i Korçës, i Dibrës, i Elbasanit dhe I Serfixhës. Po nga këto të dhëna del se Sanxhaku i Manastirit ka patur një popullsi prej 781968 banorësh, qe i plotësuar me popullsinë e Sanxhakut të Dibrës dhe të Elbasanit, përbënte shumën prej 900 mijë banorë. Ashtu si dhe sanxhaku i Korçës dhe Elbasanit edhe Sanxhaku i Dibrës konsiderohej me popullsi thjesht shqiptare si dhe Vilajeti i Manastirit. "Prania e një pakice sllave-maqedonase në Sanxhakun e Dibrës apo e pakicave sllave-greke në Kazanë e Kosturit të Sanxhakut të Korçës, nuk e pengonte homogjenitetin e këtyre trevave, nënvizohet në Monografinë e dr.Arian Kadiut "Dibra e madhe". Po në këtë monografi theksohet se përcaktimet e studjuesve të ndryshëm na japin të dhëna të kohëve të veçanta rreth përkufizimeve të Sanxhakut të Dibrës. Në vitet e fundit të sundimit turk, Dibra ishte Prefekturë. Prefekturë e lidhur me Vilajetin e Manastirit, që kufizohej në veri me Nënprefekturën e Mirditës, Lumës e të Tetovës, në lindje me Nënprefekturën e Elbasanit dhe me atë të Tiranës dhe në perëndim me Nënprefekturën e Krujës e të Lezhës.

Është me rëndësi të nënvizohet edhe ndarja administrative e Dibrës, sepse ky emër ka qenë në qendër të tavolinës në Konferencën e Londrës, të Parisit, Peterburgut, Beogradit, Vienës ose Stambollit, sepse emri i Dibrës lakohej e përdridhej, sepse secili dëshironte që pikërisht këtë trevë ta ketë të vetën, sepse përmes Dibrës bëheshin të mundura shumë ambicje aktuale ose të perspektivës, sepse. "Dibra ishte qendër e një krahine shumë të gjërë, me sipërfaqe prej disa mijë metra katrorësh, që shtrihej nga fusha e Pollogut në lindje deri në luginën e Matit në perëndim dhe nga Malësia e Prizrenit në veri deri afër liqenit të Ohrit në jug, në të cilën jetonte një popullsi prej disa dhjetra mijë banorësh." Në këto pikëpamje gazeta "Përlindja e Shqipërisë" e cilësonte humbjen e Dibrës njëlloj si humbjen e Kosovës dhe Çamërisë dhe i retushonte si "më të madhen padrejtësi" të kohës. Padyshim gazeta në fjalë me emrin Dibër identifikonte gjithë trevat shqiptare lindore, ndërmjet maleve të Sharrit dhe të liqenit të Ohrit që u lanë jashtë kufijve të shtetit shqiptar. Për ta ilustruar këtë të thënë dr.Arian Kadriu në monografinë e tij e citon Haki Stërmillin, i cili shtrirjen dhe rëndësinë e kësaj treve e paraqet se "gjatë sundimit turk, kjo Prefekturë kishte tre nënprefektura, atë të Dibrës së Poshtme, të Matit dhe të Rekës, që si prefekturë kishin vetëm një qytet, Dibrën e Madhe, që ndodhet në rrëzë të Malit të Kërçinit, një orë larg nga vendi ku bashkohen Radika me Drinin e Zi,, Qyteti i Dibrës në 41.33 në gjërësi veriore dhe 18.60 në gjerësi lindore".

Historinë e Dibrës, që me sfidë është thurur nëpër shekuj e plotësojnë edhe shumë elemente të tjera, sepse gërmimet arkeologjike e vërtetojnë se Dibra ka një kulturë të lashtë e të vjetër, ka relikte të çmuara me vlerë kombëtare. Kështu është edhe prerja e monedhave, sepse krahas Prizrenit, në Prefekturën e Dibrës emetoi monedhën e vet edhe familja e Feudalëve te Gropajve, të cilët me ëmblemën Kastriotëve u bënë symbol i kombit me shqiponja dykrerëshe. Kur përmendim personalitetin e Skënderbeut, duhet të përmednim edhe Sfetigradin luftimet dhe kështjellat, të cilat evokojnë ngjarje të pashtershme, që pastaj brez pas brezi ta mbajnë historinë e gjallë në kullat e krenarisë, të tillë trima Dibra ka: Iljaz Pash Qokun, Said Najdenin, Vehbi Agollin-Dibrën, Ramiz Dacin, Sherif Langun, Selim Rusin, Josif Bagerin, Tsuh Lleshin, Atanas Albanskin, Elez Jusufin, Mersim Demën të cilët në një atmosferë gjithnjë të ndezur, me punë të palodhur mbajtën historinë e gjallë të këtij nënqielli. Kështu ata shquan për pjesëmarrje aktive në Lidhjen Shqiptare të Prizrenit dhe në Kuvendet e Dibrës, të Pejës e gjetkë.

Duke e sendërtuar historinë e Rilindjes sonë kombëtare, të cilën me qëndresën e tyre, herë, herë me diplomaci e herë me tytën e pushkës ishin preludi i avenirit gjithëshqiptar. Ato me vendosmëri u inkuadruan në ngjarrjen historike siç ishte Kongresi i Manastirit dhe Kongreset e tjera, siç do të përgadisin edhe Kongresin e Dibrës, i cili sivjet shënon nëntëdhjetepesëvjetorin (95) e mbajtjes së tij.

___________________________

"Prania e një pakice sllave-maqedonase në Sanxhakun e Dibrës apo e pakicave sllave-greke në Kazanë e Kosturit të Sanxhakut të Korçës, nuk e pengonte homogjenitetin e këtyre trevave, nënvizohet në Monografinë e dr.Arian Kadiut "Dibra e madhe".

"Dibra ishte qendër e një krahine shumë të gjërë, me sipërfaqe prej disa mijë metra katrorësh, që shtrihej nga fusha e Pollogut në lindje deri në luginën e Matit në perëndim dhe nga Malësia e Prizrenit në veri deri afër liqenit të Ohrit në jug, në të cilën jetonte një popullsi prej disa dhjetra mijë banorësh." Në këto pikëpamje gazeta "Përlindja e Shqipërisë" e cilësonte humbjen e Dibrës njëlloj si humbjen e Kosovës dhe Çamërisë dhe i retushonte si "më të madhen padrejtësi" të kohës

[StormAngel]

Shqiptarët dhe revolucioni xhonturk

- Komiteti qëndror "Bashkim e përparim" (Ithihad terakki) vendosi ta shpejtonte aksionin e armatosur kundër regjimit të vjetër edhe pse nuk kishin kryer të gjitha përgatitjet e nevojshme

Shkruajnë:
Dr.Lutfi TURKESHI
Nefail SPAHIU

Shpallja e Konstitucionit, apo e Hyrrjetit (Lirisë) siç u quajt në popull, u prit me enthuziazëm të madh nga të gjithë popujt e shtypur të Perandorisë Osmane.

Në vitet e para të shekullit XX, Perandoria Osmane ishte dobësuar si në pikëpamje ekonomike ashtu edhe në atë politike. Ajo ishte shndërruar në shtet gjysmëkolonial. Ndaj, tanimë, si zotërues i vërtetë i shtetit paraqitet kapitali i huaj. Në duart e të huajve, gjendeshin gati të gjitha vendet kyç financiare dhe ekonomike. Këtë e informojnë konventat e nënshkruara tregtare me vendet kapitaliste evropiane.

"Kapitulimet, në fakt, konventat paraqiten si pengesë të pamposhtura në rrugën e zhvillimit ekonomik të Turqisë. Kjo konventë i lironte të huajt prej të gjitha obligimeve të brendshme dhe me këtë të gjithë të huajt që jetonin në territorin e Perandorisë Osmane ishin në pozitë më të mirë se vendasit. Ndaj edhe borgjezia turke ishte e interesuar për shkatërrimin e perandorisë feudale, prandaj ishin të interesuar për transformim. Kryengritjet popullore që shpërthyen në provincat lindore të Perandorisë Osmane dhe u pasuan nga trubullirat në disa repartee të ushtrisë turke, forcimi i Lëvizjes Nacional Çlirimtare të popujve të shtypur, pastaj keqësimi i mëtejshëm i pozitës ekonomike dhe politike në planin ndërkombëtar, u dhanë xhonturqve dorë që ta intensifikojnë veprimtarinë politike për përmbysjen e regjimit absolutist të Abdyl Hamitit dhe për rivendosjen e Kushtetutës. Sipas Zekirija Canës, në Kongresin e dytë të organizatave xhonturke, që u mbajt në Paris dhe u muar me shqyrtimin e programit dhe të strategjisë së Lëvizjes, vend të posaçëm zuri çështja e qëndrimit politik kundrejt kombësive të Perandorisë, ajo shkaktoi që në mbledhjen e parë të këtij tubimi konfrontim pikëpamjesh dhe polemikë plot temperament. Ndryshe nga pakicat që kategorikisht hidhte poshtë idenë e afrimit dhe të bashkëpunimit me të gjitha elementet etnike të Turqisë, shumica e liderëve të Lëvizjes xhonturke qëndronte me këmbëngulje në pikëpamjen se përgatitja dhe zhvillimi i suksesshëm i luftës së armatosur për vendosjen e rendit kushtetues varej shumë edhe nga përkrahja e Lëvizjes së kombësive. Komiteti qëndror "Bashkim e përparim" (Ithihad terakki) vendosi ta shpejtonte aksionin e armatosur kundër regjimit të vjetër edhe pse nuk kishin kryer të gjitha përgatitjet e nevojshme. Xhonturqit vepruan kështu të shtyrë nga dy ngjarje të rëndësishme ndërkombëtare, duke konsideruar se ato ishin rezultat i politikës së plotë kapitulluese të Abdyl Hamitit para fuqive të mëdha perëndimore dhe rrezikonin integritetin territorial të Turqisë. Këto ngjarje ishin: Deklarata e ministrit të Jashtëm të Austro-Hungarisë, Herentalit, i cili bënte me dije se Perandoria Danubiane kishte marrë nga sulltani koncesionet për ndërtimin e hekurudhës në vijën Uvac-Mitrovicë dhe marrëveshja Anglo-Ruse lidhur me Programin e Reformave në Maqedoni.

Këto dy ngjarje, përkatësisht koncesionet e përmednura e çuan Perandorinë dhe sovranin turk në pozitë gjysmëkoloniale, po ai, ishte i interesuar, që nëpërmjet përkrahjes nga jashtë të qëndronte edhe mëtej në front, të shtypte me gjak lëvizjen çlirimtare të popujve të robëruar si dhe luftën politike të forcave progresive të vetë popullit. Revulucionit xhonturk i prijnë turbullirat që shpërthehen në anën e Mitrovicës dhe Pejës pas nisjes së punimeve në trasimin e hekurudhës se re kur fshatarët çuan krye për shkak se nuk u jepej kurrfarë kompensimi për parcelat e tokës ku kalonte hekurudha. Mirëpo, kjo lëvizje spontane në viset veriore të Kosovës, u ekzagjerua edhe në nënqiellin e qyteteve të Tetovës, Gostivarit dhe Velesit fillimisht, që pastaj me ta u silidarizuan edhe redifët (rezervistët) e Garnizonit të Shkupit, të cilët tani nuk u bindeshin urdhërave të eprorëve dhe kërkonin të ktheheshin menjëherë në shtëpitë e veta. Majori Ahmet Njihazi Resnja, që në këtë kohë në Resnjë, ishte në lidhje të vazhdueshme me Komitetin qëndror xhonturk në Selanik, ndaj ai merr arratinë sëbashku me njësinë e tij ushtarake dhe nis aksionin e popullsisë shqiptare të rrethinës së Dibrës ngase dëboi nëpunësit dhe tagrambledhësit turqë dhe formoi aradhat vullnetare për ruajtjen e rendit dhe të qetësisë publike.

Në këto rrethana sultan Hamidi i Dytë nënshkroi dekretin mbi rivendosjen e Kushtetutës.

Shpallja e Konstitucionit, apo e Hyrrjetit (Lirisë) siç u quajt në popull, u prit me enthuziazëm të madh nga të gjithë popujt e shtypur të Perandorisë osmane. Dibranët, të cilët shekuj me radhë e kishin ndier së tepërmi në kurrizin e tyre peshën e rëndë të sundimit autocrat, si edhe shqiptarët të tjerë e kuptonin revulucionin ndryshe. E kuptonin si kushtrim për shkatërrimin e organeve të vjetra të pushtetit dhe të gjithë asaj që lidhej me periudhën e shkuar të shtypjes. Ata e dinin se programi i turqëve të rinj është në kundërshtim me çështjen kombëtare shqiptare, por kishin shpresa se me një organizim të mirë në kushte dhe rrethana të reja politike do t'ia arrijnë qëllimit në cakun e përbashkët, prandaj , ata fillimisht, filluan organizimin e qytetve dhe të klubeve, përmes të cilëve zhvillohej veprimtari e dendur patriotike në lëvrimin dhe përhapjen e gjuhës, të arsimit dhe të kulturës shqiptare. Kjo fushë veprimi ishte, zatën në këtë kohë në qendrën e vëmendjes pas konstatimit të Klubit "Bashkimi" në Manastir, u degëzuan edhe shumë klube të tjera me të njëjtin emër. Në Dibër, tashmë, nuk mësohej nëpër dyqanet e pazarit mësimi, por filluan në shkolla. Qamil Baci, Ramiz Daci, Sherif Haxhirexha, Baftjar Leksani, Shaban Pepa, Daut Varvarica, Zenepe Qoku, Osman Lleshi, Dalip Rusi, Aziz Mezelxhiu, Nuredin Xhemalçja, Vehbi Xhidri etj., nuk mësonin në orët e vona të natës me llampat e vajgurit, por filluan të mësohen e të mësojnë legalisht.

Dibranët e dinin se synimi i xhonturqve ishte që përmes këtyre lëshimeve të fitojnë simpatitë e tyre dhe për t'i kthyer në proturk, por hesapet nuk u dolën sipas parashikimeve.

Revulucionit xhonturk i prijnë turbullirat që shpërthehen në anën e Mitrovicës dhe Pejës pas nisjes së punimeve në trasimin e hekurudhës se re kur fshatarët çuan krye për shkak se nuk u jepej kurrfarë kompensimi për parcelat e tokës ku kalonte hekurudha. Mirëpo, kjo lëvizje spontane në viset veriore të Kosovës, u ekzagjerua edhe në nënqiellin e qyteteve të Tetovës, Gostivarit dhe Velesit fillimisht, që pastaj me ta u silidarizuan edhe redifët (rezervistët) e Garnizonit të Shkupit, të cilët tani nuk u bindeshin urdhërave të eprorëve dhe kërkonin të ktheheshin menjëherë në shtëpitë e veta.


(vazhdon)

[StormAngel]

Përfunduan manifestimet solemne për shënimin e 95-vjetorit të Kongresit të Dibrës 1909-2004


Kongresi i Dibrës, Kongres i kthesave të rëndësishme kombëtare

Gjatë dy sesioneve të konferencës shkencore u trajtuan 16 kumtesa nga historianë dhe punëtorë shkencor, nga Kosova, Shqipëria dhe Maqedonia. U hodh dritë dhe dolën fakte të reja për rolin dhe misionin kombtar të kongresit të Dibrës

Në përkujdesje dhe organizim të Shoqatës Qytetarë “Votra dibrane”, në bashkëpunim me Shoqatën Atdhetare Dibrane në Nju Jork, Bashkësisë Dibrane në Tiranë, Kuvendit Komunal të Dibrës, Shoqatës së Historianëve të Krahinës së Dibrës, këto ditë në mënyrë solemne u bë shënimi i 95-vjetorit të Kongresit të Dibrës 1909-2004.

Nisma e këtij manifestimi u ralizua me përurimin e pllakës përkujtimore, që është vënë përballë Pallatit të Kulturës, në vendin e kuvendeve Dibrane në vendin e quajtur Qernanicë. Pllakën përkujtimore e inaguruan kryetarët e dy dibrave, Kryetari i Dibrës së Madhe, Imer Ollogu dhe Kryetari i Bashkisë së Peshkopisë Ilir Krosi.

Në orët e pasdites u bë hapja e ekspozitës me 34 fotografi të viti 1909 nga Kongresi i Dibrës. Fotografi këto, të realizuara nga Milton Manaqi. Përndryshe, deri në ditë të sotme, këto forgrafi janë ruajtur nga Irfan Ushtelenca, një pjesë e tyre u për herë të parë dolën në opinion dhe ato mbanin akoma të freskët vulën e Milton Manaqit, ku përfshiheshin kryesisht kryesuesit e Kongresit të Dibrës, pritja e mysafirëve, tubimi madhështor i Kongresit, pamje nga qyteti i Dibrës etj.

Akdemia solemne, vazhdë e aktivitetit të kësaj ngjarjeje, u hap nga Kryetari i Shoqatës Qytetare Votra Dibrane, i cili pas përshëndetjes së mysafirëve, shpalosi vlerat e Kongresit të Dibrës 1909-2004. “Para 95-vitesh dibranët me bukë e kripë e zemër pritën, më se 300 delegatë, ku pretendimet e xhonturqve u kundërshtuan me sfidat”, theksoi Kryetari i Sh.Q.Votra Dibrane, duke shtuar më tej se delegacioni shqiptar, i cili në këtë Kongres jo vetëm që parashtroi kërkesat me karakter autonomist u ndërmorën vendime të rëndësishme për kërkesat e parashtruar, deri në pavarësinë e Shqipërisë.

“…Trimëria dhe qëndresa e popullit tonë ka dëshmuar se etja për liri e kombit, kurrë s’është shuar, ndaj dhe luftrat, kryengritjet, për të mos qenë të nënshtruar nëpër tërë historinë s’kanë të ndalur”, u shpreh në fjalën përshëndetëse Gjenerali i dy luftrave Gëzim Ostreni, më tej shtoi ai, Dibra është një vatër e qëndresave gjithmonë ngadhnjimtare, por edhe një vatër e njohur diplomacie që ka ditur të veprojë ashtu siç duhet në momentet më të vështira të kombit tonë.

Ndërsa kryetari i Komunës së Dibrës, Imer Ollogu theksoi, se Dibra dhe nëntë malet e saj, me trimërinë dhe urtësinë lanë gjurmë të pashlyera ndër shekuj. Nuk ishte e rastit që Dibra u bë qendër e rëndësishme e Lidhjes së Prizrenit, Lidhjes së Pejës dhe shumë kuvendeve që në atë kohë patën jehonë, kombëtare dhe ndërkombëtare.

Kongresi i Dibrës, sipas shtypit të kohës, ishte gurthemeli për pavarësinë e Shqipërisë, tha në fund të fjalës së tij zotëri Imer Ollogu.

Në emër të punëtorëve shkencor Dr. Lutfi Turkeshi mes tjerash theksoi se Kongresi i Dibrës i vitit 1909, shënon një moment shumë të rëndësishëm në historinë tonë kombëtare pasi u mat në kohën e dështimit të konfliktit të armatosur midis shqiptarëve kryengritës dhe ekspeditës ushtarake të Xhavit Pashës. Po në kontekstin historik të kësaj ngjarjeje duhet të kemi parasysh se në momentin kur u mblodh, pra para 95 vitesh shqiptarët ndodheshin në luftë edhe me shumë elemente reaksionare të cilët përkrahën politikën xhonturke, për shuarjen e Lëvizjes çlirimtare në krahinat shqiptare. Ky kongres mund të shtronte imazhin se është një mbledhje antikombëtare, por kur rishikon zhvillimin e punimeve të tij dhe të vendimeve, krijon mundësi të konstatohet se ky kongres është kongres i kthesave të rëndësishme historike kombëtare.

Manifestimin e përshëndeti edhe Kryetari i Shoqatës Atdhetare Dibrane në Nju Jork, Xheladin Pjeça, i cili nga Nju Jorku kish ardhur enkas për të marrë pjesë në këtë aktivitet, ku theksoi se Shoqata Atdhetare dibrane në Amerikë ka qenë dhe do të jetë gjithmonë aktive dhe parreshtur është duke punuar në ruajten dhe ngritjen e vlerave kombëtare. Ne, shtoi ai, me kënaqësi i përjetojmë evenimentet e rëndësishme historike kombëtare, të cilat duhet të jenë udhërëfyese për ardhmëri më të mirë të popullit dibran, për fat të keq Dibrën e gjejmë ende të pleqëruar, ndaj kur jemi kështu të bashkuar mund të shpresojmë për një të ardhme më optimiste.

Në emër të Akademisë së Shkencave të Shqipërisë dhe institucioneve tjera shkencore përshëndeti Prof. Dr.Gazmend Shpuza, në emër të akademisë së Shkencave të Kosovës e përshëndeti Prof Dr. Muhamet Piraku, pastaj manifestimin e përshëndetën edhe Ramazan Kica, e Feti Borova.

Akademinë solemne e madhëroi prania e sopranes së mirënjohur Dëshira Ahmeti, e cila përveç iterpretimit të himnit kombëtar, para publikut dibran, u prezentua edhe me dy këngë të zgjedhura nga repertori i saj. Kurse Qendra “Babbylon” në bashkëpunim me “Art Klubin” u prezentua me recitalin “mirësevini në kongres”.

Gjatë ditës së shtunë, u zhvillu koferenca shkencore e cila trajtoi 16 tema me fakte dhe dokumente të reja për këtë eveniment të rëndësishëm historik që u zhvillua në dy seanca. Në seancën e parë fillimisht u paraqit prof. Dr. Gazmend Shpuza shkencëtar që më së shumti e ka rahur këtë temë dhe me këtë rast ai foli për rrethanat historiko politike në prag të mbajtjes së kongresit. Prof.Dr. Muhamet Piraku u përqëndrus në luftën politike brenda dy grupimeve në kongres. Thirrja e Josif Bagerit për krijimin e një qeverie Shqiptare ishte tema që e prezentoi Dr. Bajram Xhafa. Dr.L utfi Turkeshi trajtoi rolin e Klubit “Bashkimi të Dibrës, klub imperativ i kohës që i dha reflekse kongresit të Dibrës jo vetëm si mbështetje morale dhe materiale, por edhe shpirtërore. Ndërsa Gafur Zoto e përmbylli seancën e parë me temën çështja e arsimit shqip në Kongresin e Dibrës.

Seanca e dytë nisi me trajtesën e prof. Dr. Reshat Nexhipi “Kontributi i Manastirit në Kongresin e Dibrës”. Prof. Dr. Nebi Dervishi trajtoi kontributin e Struganëve në Kongresin e Dibrës. Ndërkaq Mr. Ruzhdi Lata me të dhëna okulare dhe të dokumentuara u përqëndrua për rolin e klerikëve në Kongresin e Dibrës. Dr. Ali Vishko u ndal rreth organizimit të Kongresit të Dibrës dhe fillimt të punës së tij. Prof Dr. Mahmut Hysa u paraqit me trajtesën “Mendimet programatike për Kongresin e Dibrës”. Ndërkaq historianët nga Peshkopia, Iljas Kaca dhe Moisi Kamberi trajtuan kontributin dhe angazhimin e dy figurave të mëdha të Kongresit të Dibrës si: Isuf Karahasanit dhe Ismail Pash Saraçit. Luan Kaba trajtoi figurën e Riza Rusit dhe veprimtarinë e tij, Nebi Xhënbulla trajtoi temën “Mbledhja në fushën e Klenjës” dërsa Mr.Petrit Fetahu me kumtesën e tij ofroi të dhëna për reagimin e popullatës për Kongresin e Dibrës. Dhe në fund sesioni shkencor u përmbyll me trajtesën për Kongresin e Dibrës nga historiani Moisi Murra.

Këto trajtesa do të botohen në një libër të veçantë. Ishte konstatim i përgjithshëm se jehona e konkluzioneve të këtij Kongresi, ku kërkohej që gjuha shqipe të futet në shkollat shtetërore, të hapen shkolla shqipe, nëpunësit të dinë gjuhën dhe zakonet e vendit si dhe shërbimi ushtarak të kryhet në vend, ishin paralajmërim për fundin e okupimit shekullor të shqiptarëve nga otomanët.

Ndërsa, të dje, pjesëmarrësit vizituan monumentet kulturoro-historike të kësaj ane.

[StormAngel]

95 vjet të Kongresit të Dibrës (5)

KUSH E THIRRI KONGRESIN E DIBRËS?

- Në "Kalendarin kombiar" thuhet se "ai Kongres u mblodh prej dy oficerësh" -Udha e ABC-së është e gjatë dhe plot përpjekje. Kjo udhë plot shtije të rrezikshme, por njëherësh edhe udhë me plot kurthe dhe pengesa, të cilat shqiptarët i mbijetuan.

Dr.Lutfi TURKESHI - Nefail SPAHIU

Përpjekjet e luftës për njësimin, për hapjen dhe mbrojtjen e ABC-së dhe të shkrimit shqip, patën një rëndësi vendimtare për kalitjen e ndërgjegjes kombëtare, për gatimin dhe përsosjen e dashurisë ndaj atdheut deri në vetëmohim, përkatësisht Lëvizja për ta ka qenë e lidhur ngusht me vetë jetën e kombit dhe atdheut me bëmat dhe përpjekjet e vazhdueshme të shqiptarëve për të ruajtur vetën dhe atdheun nga asimilimi dhe shfarosja e gllabëruesve të huaj. Udha e ABC-së është e gjatë dhe plot përpjekje. Kjo udhë plot shtije të rrezikshme, por njëherësh edhe udhë me plot kurthe dhe pengesa, të cilat shqiptarët i mbijetuan.

Një të tillë ngjarje mbijetuan edhe me vendimet e Kongresit të Manastirit që i dhanë një hov të ri luftës për shkollën dhe shkrimin shqip. Por, Lëvizja kulturore kombëtare e atyre viteve u rrit në luftë të ashpër me reaksionin Xhonturk dhe atë klerikal të të tri besimeve. Shqipmohuesit e huaj për të arritur atë që s'mundën para dhe gjatë punimeve të Kongresit të parë gjithkombëtar të Manastirit, i filluan goditjet menjëherë pas tij. Së pari ata u vërsulën për përmbysjen dhe asgjësimin e vendimeve të marra në të, që pastaj për t'i ndalur hovin, Lëvizjes kombëtare shqiptare, Xhonturqit organizuan një mbledhje në Dibër, pra një Kongres shqiptarë të paplanifikuar prej atdhetarëve dhe shoqërive tona kombëtare. Në "Kalendarin kombiar" thuhet se "ai Kongres u mblodh prej dy oficerësh". Ndërsa në studimin e vet dr. Petro Janura nga Shkupi, në faqen 73 të librit nga Historia e alfabetit të gjuhës shqipe", nënvizon se ky Kongres "mund të quhet edhe Kongresi i turkomanëve, ku fjalën kryesore e patën disa hoxhallarë dhe disa myftinjë, ndër ta edhe Rexhep Voka". Por, në një studim tjetër dr.Vehbi Bexheti në revistën "Jehona" (nr.1.1996) duke iu qasur veprimtarisë së Rexhep Vokës, shton se "Ai ishte rilindas dhe bartës i kohës dhe i vëllezërve Frashëri, Vaso Pashës e shumë veprimtarëve të tjerë. Veproi dhe jetoi në një periudhë kur Rilindja kombëtare ishte në hovin më të madh të zhvillimit në luftën për çlirim nga sundimi shekullor osman, i njohur si Myfti i Vilajetit të Manastirit dha kontribut sidomos në aktivitetin kulturor, ashtu si Naum Viqilharxhi, mendon për alfabet krejtësisht tjetër të krijuar prej tij.

Shkodrani Daut Boriqi është i pari që e përpiloi abetaren me alfabet arab, të cilën e ka botuar në Stamboll Rexhep Voka. Edhe Rexhep Voka e përpiloi vetë abetaren shqipe me alfabet arab, ishte i bindur se edhe me këso shkronja do të shprehte idealin liridashës dhe arsimor. Siç, kemi mësuar, nënvizon dr.Vehbi Bexheti, në Kongresin e Dibrës, Rexhep Voka u ftua si përfaqësues i Tetovës. Për pikëpamjet iluministe, çështja e gjuhës dhe motivit patriotic i Hoxhë Vokës, më tepër mund të shihet në veprën "Mendime", që u botua në Stamboll në vitin 1911, e ribotuar me fjalorë transkibim në alfabet shqip në Tetovë, në vitin 1991 nga Bashkësia Islame e Tetovës. Këto divergjenca mendimesh për Kongresin e Dibrës nuk i shtruan për debat, por për të dhënë rolin që luajti Kongresi i Dibrës për historiografinë tonë kombëtare.

Gazeta "Shqipeja e Shqypnisë" e datës 6 gusht 1909, që drejtohej nga dibrani Josif Bageri me titullin "Kush e thirri Kongresin në Dibër" : "Fortë mirë u muar vesh se i thirruni Kongres në Dibër, asht vepër e xhonturqveç qeveri e të cilëve mur parësinë e thirri në këtë Kongres në at'vend, ku shpresonte më shumë për qëndrimin e Turqisë në Evropë. Edhe me të vërtetë asht, se Turqia ka qendrua në Evrop me ndihmën e muhamedanëve shqyptar të cilët, kan qen ata ma të reptit mburonjes te Turqis, rexhimet e s'cilës gjermë 10 të korrikut më 1 që shkoi, kanë qenë të mpuejtun prej muhamedanëve shqypëtar cilët, ma e panë se ash e udhës me u mprue rexhimi i vjetër dhe kthyen kundra tij, e mbaruen rexhimin e ri. Xhonturqit, pra të dobishëm prej kësaj kodine-thanë të jenë gjithnjë ata zotnij dhe muhamedanët shqyptarë si dhe mbi të gjithë të tjerët dhe për këtë shkak thirrën në Dibër këtë Kongres në të cilën të peshojnë fuqiat e tynej. Po për fatkeqen e xhonërvet, sa xigareja (terezija) qëndroi më shumë në anët shqyptarëvet, cilët ma kujtojnë dhe për vendin e tynej, e jo për botën. Fjala e leçitun në gjuhë e të zesvet Myftisë Dibrës, nuk ishte tjetër përveç se një grusht pluhur i hedhur në sytë e shqyptarëvet dhe të tjerëvet cilët zunë të murmurojnë keq kundra mejtimeve të shonta. Por meqenëse në këtë Kongres nuk kishin vetë ata xhonarët parësinë për thirrjen e këtij Kongresi, por tri herë më shumë ishin të tjerë, njerëz vendi, në të cilën janë lind dhe rriten dhe kështu Kongresi mur një tjetër, por, se në këtë Kongres ndodheshin edhe shqyptar atdhedashës, cilët të mbushun me ideja kombëtare muerën katedrën, atë pilem e oratorëve dhe si të gjallë atdhetarë zunë të folin fjalë të flagëta, tuj mburue kombëtarinimin dhe veç ndamjen e tij, prej të tjerëve tue mësue gjuhën e vet më mësonjtore kombiare, pa të cilat s'mund me rrojt cili do qoftë komb në faqet dheut. Prandej, pra, një oficer nxorri lyverën me ja çkrep atdhetarit të flagët Dërvish Himës, sepse fokla për veçndamjen e komtarinimit dhe për të mirën e Shqypnisë. Murmurimi i xhonturvet nukën kikën e Zmirit dhe çdo të ligavet kundra dashamirëvet atdhetarë: Dërvish Hima, Feim Zavalani dhe shumë të tjerëveç por kur asht njeriu me të drejtën kurkush s'munden me i ba dam, se e ha dreqi. me një imperi konstitucionale, si impera otomane e ndihmuet prej shyptarësh, bullgarësh dhe të tjerëvet për rojtjen e saj në Evropë. Lypën t'u falet nderi qyveria otomane për ndihmat e ktynej që i apën, e jo të përpiqet me intriga e dhelpëira të iu hupin kombtarnimin e tynej, cilën siç kanë hup për 500 vjet ntrusjen e tiranisë despotike pa mësonjtore kombiare.

Na kurri nuk domi me iu kundërshtue qeverisë otomane, kur i kqyrëm punët lamnisht e jo njerkënishtç meqenëse zu të këndohet kenka e vjetër me një zë të ri, na s'mundin me ndje me dur të palueta, si nuse ve, po i kthejmë kujdesën qeverisë otomane, për mos me marrë masa të njerkëta, po amtareç tuj mos me na nguc, kur domi dhe na si masa ma e vjetër në sinisjet e Ballkanit, të shëndritemi në gjuhtë vet, ndryshej na dot dalëm jasht kufijavet programit jon, në të cilën e kemi thonë, "se po të dalim jashtë ndonjë animik e të na ndalojnë në veçndamjen e kombtarnimit e shëndritjes, na t'i
kundërshtohemi burrënisht".

(vazhdon)

[StormAngel]

95 vjet të Kongresit të Dibrës (8)

Fotografia e Milton Manaqit në funksion të Kongresit

- Studioja e tij kishte mbishkrimin në shqip "Milton Manaqi,fotograf-Dibër", që do të thotë se Manaqi në Dibër punoi edhe para fillimit të Kongresit të Dibrës (23-28 Korrik 1909).Kështu sipas fotografive, që kanë mbetur si dokument të kohës, një fotografi i regjistron pamjet e dibranëve të tubuar gjatë pritjes solemne madhështore të delegatëve në Dibër, ku vërehet edhe ideologu dibran, Ismail Pasha në rreshtin e parë të turmës dhe banda frymore…

Shkruajnë:
Dr.Lutfi TURKESHI
Nefail SPAHIU


Motoja:"Një popull nuk shkatërrohet deri sa punon, mendon dhe ndien gjuhën e vet amtare" është inspirative për kameramanin e parë të Ballkanit, këtë regjistrues të pashoq dhe të paepur, i cili ishte pjesëmarrës aktiv në Kongresin e Dibrës. Ky njeri i madh me fotokamerën në dorë i dha dokumente-materiale Kongresit të Dibrës. Ai, me vetëmohimin e tij me fotografitë e bëra në Kongres materializoi veprimtarinë e delegatëve të Kongresit. E kështu na fton të mësojmë të kaluarën dokumentare dibrane. Edhe në shënimet e kronikave edhe ato të korrespondencës e përmendin Milton Manaqin, këtë dëshmitar okular të shumë ngjarjeve të rëndësishme historike të Ballkanit.

Milton Manaqi gjatë Kongresit të Dibrës punonte në Dibër. Në Dibër, sipas dëshmive të pleqve dibranë, ka punuar një kohë të gjatë. Nga arkivi personal i arsimtarit Irfan Ushtelenca, e shtron në shkrimin e tij poeti Halit Basha, në "Flakën e 10 Nëntorit 1997", se zejen e fotografistit në Dibër e ka ushtruar pak më gjatë. Studioja e tij kishte mbishkrimin në shqip "Milton Manaqi,fotograf-Dibër", që do të thotë se Manaqi në Dibër punoi edhe para fillimit të Kongresit të Dibrës (23-28 Korrik 1909). Kështu sipas fotografive, që kanë mbetur si dokument të kohës, një fotografi i regjistron pamjet e dibranëve të tubuar gjatë pritjes solemne madhështore të delegatëve në Dibër, ku vërehet edhe ideologu dibran, Ismail Pasha në rreshtin e parë të turmës dhe banda frymore. Në fotografinë e dytë, vërrejmë arritjen e Grupit të Kongreseve të Dibrës. Vëren fotografinë dhe futesh në këtë datë me peshë historike. Duke shtegëtuar në rëndësinë e kësaj ngjarjeje të rëndësishme, sikur rishikon Sotir Pecin, Fehmi Zavalanin, Dervish Himën, Loni Logorin, Ali Asllanin, Mithat Frashërin e shumë e shumë emra të Rilindjes së lavdishme. Ai pra, Manaqi, me sensin jo vetëm të fotografistit, por edhe të regjistruesit të evenimenteve të rëndësishme historike, bën një kronikë, në të cilën shtrohet e tërë veprimtaria e Kongresit. Në fotografinë numër 6-të, jep imazhin për Abdyl Ypin, i cili pas vdekjes së papritur të Ismail Pashës, zgjidhet në vend të tij kryetar i Kongresit, e pastaj, në një fotografi tjetër të shikojmë një grup të delegatëve të Kongresit me Abdyl Ypin. Çdo fotografi e tij, që shpreh njerëzit e mëdhenj, zbulon një pore të punës së Kongresit, që pastaj, në rrjedhshmërinë të jepen si kalvar i ngjarjeve pasuese. Ai (M.Manaqi) ishte i ndërgjegjshëm se koha ec rrëmbimthi dhe se puna e tij nuk do të zvetënohet kurrë, sepse nëse ndonjë detaj do të humbet, fotografia do t'i përmbledhë në fakte dhe do t'i ndriçojë për t'i bashkuar të djeshmen, të sotmen dhe të ardhmen.

Duke u thirrur në kujtimet e të ndjerit afëz Tefik Turkeshit, i cili në Dibër hapi shkollën me orientim të përgjithshëm, ai, Milton Manaqin e ka njohur si njeri të ngritur dhe atdhetar të denjë. Këtë e ka vërejtur me shprehje të fuqishme dhe ndjenja të thella të atdhedashurisë. Ai, nënvizon, në ca shënime të veta, se me shqetësim fliste për gjendjen e brendshme dhe ndërkombëtare të Ballkanit. Kur flisje me të, dukej se flasësh me një mendimtar të talentuar dhe njohës të mirë të forcave në arenën ndërkombëtare. Atë e shqetësonin rreziqet që i kanoseshin Ballkanit.

"Populli ynë i ndershëm, i pafajshëm dhe fukara, po pëson vuajtje dhe skamje të mëdha e më në fund po bëhet pre e shteteve të huaja. Çfarë pandërgjegjshmëri e madhe! "Kështu ishte Milton Manaqi, andaj me detaje përfshinte të gjitha ngjarjet e Kongresit, kërkonte edhe disponimin e xhonturqëve dhe të patriotëve shqiptarë.Një njohës i mirë i rrethanave dibrane, përmendëm edhe më parë është edhe Irfan Tërshana, i cili me Manaqin u shoqërua më vonë dhe gjatë atij shoqërimi, vetë Manaqi i kish rikujtuar se është shqiptar dhe duke kërkuar nga ai që të komunkojë në gjuhën shqipe dhe kështu spontanisht i rrëfen, respektivisht i rikujton ngjarjet e Kongresit të Dibrës dhe për shumë ngjarje dhe ndodhi të fiksuara me kamerën e tij. Ai, i sqaroi xha Irfanit, atëherë të rinj, se ka fotografuar Kongresmenët që vinin nga Manastiri në Kongresin e Dibrës, të cilëve Nijazi Beu u shtroi drekë në Resnjë dhe se me këtë rast është biseduar për regjimin tiranik të Sulltanit Adyl Hamitit të dytë, që terrorizonte popullin shqiptar dhe të gjithë popujt e tjerë, duke dënuar së bashku politikën e tyre dhe duke e avancuar atë të turqve të rinj.

Nga kolekcioni i fotografive që janë fond personal i I.U nga Dibra, njëzet janë enkas kushtuar Kongresit të Dibrës. Siç thamë, sipas sqarimit të analizës së poetit H.B. në fotografinë numër 14-të, Ismail Pasha në Dibër duke i pritur delegatët e Kongresit e në prapavijë shihet Teqja dhe tylbja e xhamisë së Teqes, që dëshmon kontinuitetin e ditëve të Kongresit. Një fotografi tjetër gjithnjë si kronikë shtron momentin e dhembjes së qytetarëve dibranë për vdekjen e papritur të Ismail Pashës, e pastaj në një tjetër edhe momenti i homazhit që i bëhet këtij personaliteti në ditën e parë të varrimit. Këto fotografi kanë një cilësi të lartë mjeshtrore dhe shprehin angazhimin e Miltonit për mjeshtërinë e tij në zejen e fotografisë, sepse edhe nga dëshmitë edhe nga fotografitë, tregon se ai nuk është vetëm fotograf, por edhe kronik i kohës, se ai di t'i shkelë në gjurmë historisë. Pra, gjithnjë në lëvizje, ai duke i lidhur ngjarjet komunikon me recepientin, me historianët dhe eksploruesit. Fotografitë e veta, Manaqi i çmonte ndaj, nuk i shpërndante vend e pa vend. Këtë e dëshmon edhe një reporter i gazetës "Zhurnal de la Salonik", të cilit i ka dhuruar dy fotografi të Kongresit, me autogram personal, e jo për levërdi materjale

[StormAngel]

95 vjet të Kongresit të Dibrës (10)

Besa Shqiptare - inspirim për reporterin e "Zhurnal De Salonik"

-"Sado solid, sado estetik që të jetë modeli i shkrirjes së shkronjave arabe ka thënë një ortak tosk, ata nuk janë aq të ndryshme të transformueshme, sa modeli i shkronjave latine. Poqese duhet t'i japim një hov gjuhës sonë duhet të përdoren shkronjat latine".

Shkruajnë:
Dr.Lutfi TURKESHI
Nefail SPAHIU

Ditët e fundit, pasi u përsëritën deklaratat e besnikërisë ndaj Kushtetutës, Kongresi vendosi të dërgojë një delegacion në Stamboll pranë lartmadhërisë së tij, Mehmetit të V-të për t'i transmetuar urimet që i bëjnë gjithë shqiptarët për një mbretërim të tij sa më të gjatë dhe në mbarësinë e vendit, në Egjidën e tij atrore.

Përimtimet e shprehura në udhëpërshkrimin për gazetën "Zhurnal de la Salonik", shkrimi I reporterit anonim, që botohet edhe në gazetën "La nazione albaneze", në gusht të vitit 1909 jepen me nuansa artistike. Përveç shënimeve artistike të ambienteve ku qëndron autori shpreh edhe vërejtjet. Kështu ai nënvizon: "Nga Kongresi i Dibrës më ka mbetur një keqardhje e madhe një keqardhje djegëse, se akoma nuk po e shohim te Turqia mësimin e skenografisë. Po të kishin qenë të stenografuara të gjitha diskutimet e mbajtura në Kongres, ose po të kishte qenë e mundur që të transmetoheshin me shkrim të gjitha ata që u thanë në zjarrin e diskutimeve do të mundësohej të mblidheshin dokumenta me një vlerë të posaçme për arkivin e vet Kongresit, megjithatë, edhe kështu punët shkojnë mirë. Përpara se të fillonte mbledhja e kongresit një numër i madh i delegatëve ishin kurioz (kurreshtarë), të dinin se në se ç'mënyrë do të rregulloheshin divergjencat e pikpamjeve që ishin midis dy frakcioneve të kombit shqiptar, gegëve dhe toskëve për gjuhën. Ju sigurisht e dini se shqiptarët janë të ndarë në dy grupe etnike, gegë e toskë, që s'janë dakort lidhur me shenjat, me të cilat do të shkruhej gjuha shqipe. Gegët janë për adaptimin e shkronjave arabe kurse toskët janë të mendimit se shkronjat latine janë më të përshtatshme, jo vetëm latine, me të cilat s'do të vonojnë shumë e do të pasurohet gjuha shqipe.

"Sado solid, sado estetik që të jetë modeli i shkrirjes së shkronjave arabe ka thënë një ortak tosk, ata nuk janë aq të ndryshme të transformueshme, sa modeli i shkronjave latine. Poqese duhet t'i japim një hov gjuhës sonë duhet të përdoren shkronjat latine".

Dueli oratorical që shumë i bukur, u aprovua gjykimi i Selanikut "Dardha u nda në dy pjesë", pranuar përparim themelor, se liria duhet të sundojë mbi gjithçka me kushte që të gjitha aktet të mbajnë vulën e realitetit. U vendos që gjithësekush do të përdorte ato shkronja (atë alfabet) që i pëlqejnë më tepër, duke i lënë të tjerët absolutisht të lirë të përdorin të tjera, po qe se i tillë është bindja e tyre. Meqenëse çështje të tilla nuk mund të marrin zgjidhje definitive pa e bërë koha të vetën, u vendos që t'i lihet së ardhmes vendosja e barazpesësh së drejtë midis arabistëve dhe latinistëve.

Ky vendim ishte zgjidhja më e urtë, ndaj me duartrokitje të t'gjithëve u prit rezultati i votimeve. Pasi vendosën duke u betuar me ceremoninë e besës, që vërejtën se e kanë të penetruar në ndërgjegje, sepse këtë e shprehën me emocion të thellë, premtuam se do të ndihmojnë autoritetet në punët e regjistrimit të popullsisë të rekrutimit ushtarak, të pagesës së taksave dhe të tjerë kongresistë shtruan pyetjen se çfarë qëndrimi do të mbanin shqiptarët përballë udhëzimesh që mbi çështje parimesh lëshohen nga qeveria qëndrore e Stambollit. Për këtë pikë diskutimet nuk zgjatën shumë dhe pasi u shprehën mendime të ndryshme u vendos që të konsiderohen si Ligji konstitucional (kushtetues) që vlen si të thuash bazë e çdo ligji të propozuar nga Kabineti, të miratuar nga Parlamenti e të sanksionuara në Irade perandorike.

Ditët e fundit, pasi u përsëritën deklaratat e besnikërisë ndaj Kushtetutës, Kongresi vendosi të dërgojë një delegacion në Stamboll pranë lartmadhërisë së tij, Mehmetit të V-të për t'i transmetuar urimet që i bëjnë gjithë shqiptarët për një mbretërim të tij sa më të gjatë dhe në mbarësinë e vendit, në Egjidën e tij atrore. Në të njejtën kohë delegacioni do ta lusë madhërinë e tij, që të dojë t'u japë një shenjë të dashamirësisë së tij, nënshtetasve të tij besnik shqiptar, duke pranuar kur ta shohë ai të volitshme, të vizitojë Selanikun dhe të qëndrojë një ditë në Shkup, ku delegacionet e të gjithë vendeve shqiptare do të ishin shumë të gëzuar dhe do të kishin dëshirë shumë të madhe të shkonin për të afruar homazhet e gjithë kombit.

Përpara se të bëhej shpërndarrja, konform artikullit 10 të Rezoltuës, delegatët e Kongresit votuan për të caktuar qytetin ku do të mbahet kongresi i tetorit të vitit 1910. Fati caktoi Shkupin. Një tjetër fjalim i Myftiut të Dibrës mbylli punimet e Kongresit."

Ky reportazh i Kongresit shqiptar të Dibrës siç thamë u përkthye nga gazeta "Zhurnal de Salonik", është shkruar nga një njeri që nuk ka gjak shqiptari, por që ka asistuar në punimet e Kongresit me cilësinë e tij si anëtar i delegacionit të dërguar për ta përfaqësuar vilajetin e Selanikut. Prandaj, përshkrimi që ai e jep në mënyrë korrekte për punën e zhvilluar të Kongresit sigurisht se nuk mund të merret (gjykohet) si gjykim i dyshimit. Mënyra e përshkrimit korrekt, qoftë për mikpritjen madhështore që i'u bë në Dibër delegatëve dhe atij vetë, qoftë edhe për të vërtetën se atë e organizuan xhonturqit, por edhe me qëndrimin e konstitucionalistëve përpos epilogut të Kongresit konfirmon të vërtetën se xhonturqit edhe në rastin e Kongresit të Dibrës kanë lëshuar po me qëllim që të mbahet e shëndoshë Perandoria në Evropë, duke shpresuar se do të gjejë shtigje të reja për t'i plotësuar dëshirën. Sidoqoftë, për ne dhe për hulumtuesit e tjerë, ka rëndësi të merremi me vendimet e marra në Kongresin e Dibrës për të konstatuar se si do të mundje të vendosej në mënyrë më reale dhe më të qartë parimi i interesimit subjektiv për kombin, sepse edhe atë që e thanë dhe e komentuan gazetat ishte në favor kombëtar. Kështu komentatori i gazetës "Nazmie albaneze" Anselmo Lorekja, duke pasur gjithmonë të pranishëm parimin, se gjuha është treguesi i parë i jetës së popujve ndalet në udhëpërshkrimin e "Zhurnal de Salonik", duke nënvizuar rezymenë e vendimeve, të folurit në
Kongres dhe vendimet për alfabetin që do të përdoret.

[Delisios]

Stormo shume interesante keto informacjone qe ke sjellur ketu te pergezoj per kete .

[StormAngel]

95 vjet të Kongresit të Dibrës (11)

Jehona e Kongresit në diasporë

-Shkëputje nga faqet e gazetave shqipe në diasporë, “Dielli”, “Liria”, “Shqipja e Shqypnis”…

Shkruajnë:
Dr.Lutfi TURKESHI
Nefail SPAHIU

Duke parashtruar rrugën e zgjidhjes së çështjes shqiptare përmes kongreseve dhe kuvendeve shtypi i kohës, jo vetëm që botonte punimet e këtyre tubimeve të rëndësishme, por edhe nënvizonte përhapjen e ideve duke i argumentuar me të dhëna. Artikujt e patriotëve shqiptarë ne organet demokratike të shtypit shtrojnë shkaqet e vërteta, ato pikëpamje patriotike që do të kuptoheshin nga lexuesi. Në një varg artikujsh u shtrua edhe Kongresi i Dibrës. Kështu, gazeta "Dielli" e Bostonit, që mban datën 13 gusht të vitit 1909, kohë kjo kur u botua artikulli, Kongresi kishte përfunduar punimet nënvizon: "Brenda një viti Shqipëria pati fatin e mbarë t'i gëzojë tre kongrese, një në Manastir, një tjetër në Tepelenë dhe një në Dibër. Pas dy a tre javësh prap kemi Kongresin e Elbasanit. Më i çuditshëm nga të gjithë, konstaton gazeta, na duket Kongresi i Dibrës dhe më kot po undohemi të kuptojmë se cili është qëllimi i tij. Korespodentët tanë, as ata s'janë me një mendje, ca kujtojnë se është nisur prej shqiptarëve dhe ca të tjerë mendojnë se është një intrigë e re e xhonturqve.

Puna e tregon, që edhe nëqoftëse ëhtë nisur prej shqiptarëve për qëllim kombëtar, mënyra me të cilën u organizua do ta shpjerë punën atje ku s'pandehet. "Ngrihen ca dibranë" dhe telegrafisin në gjithë qytetet e Shqipërisë që të dërgohen nga katër pesë veta si delegatë se Shqipërinë do ta coptojë Evropa dhe duhet shqiptarët vetë të kujdesen ta mbrojnë veten e tyre. Cilido qytet, pra, zgjodhi nga ca vetë dhe i dërgoi në Dibër. Por, mos pandehni se delegatët që u dërguan ishin shqiptarë. Jo, se edhe klubet e xhonturqve si edhe të osmanlinjve dërguan delegatë, kështu Kongresi s'mund të themi se ka një fytyrë shqiptare, por të trazuar. Po të deshnin të dërgonin delegatë edhe grekët e Janinës, mund të dërgonin, se edhe ata qenë fituar, por despoti i grekëve s'deshi të dërgojë delegatë.

E japin këtë komentim gazetarët e "Diellit" dhe me hezitime pyesin: "Ç'mund të presin nga një Kongres i organizuar prej xhonturqve dhe shqiptarëve? Cili është Programi i Kongresit? Klubet që dërguan delegatë, a menduan një minutë të pyesin kush i fton, ku dhe përse? Dhe nëse ky Kongres që s'është gjë tjetër veçse një grackë xhonturke për të mbaruar kushedi ç'qëllim të errët? Hiqet një telegrafinë në të gjitha qytetet me ca fjalë të errëta, të cilat mund të përmblidheshin me dy fjalë që "mëmëdheu ndodhet në rrezik" dhe menjëherë e shikon gjithë Shqipërinë në këmbë, pa ditur mirë e mirë shkakun. Pa u menduar klubet tanë, të pyesin më së fundi një herë: "Cili mëmëdhe ndodhet në rrezik?" Përgjigjen doemos nuk mendonin ta gjenin, se nëqoftëse dibranët duan ta shpëtojnë Shqipërinë, duhej të thërrisnin në Kongresin e tyre vetëm shqiptarë dhe jo xhonturq dhe osmanlinj. Për të vënë re, përfundon artikullin gazeta "Dielli", është lajmi që na jep një mik nga Durrësi "Telegrafi iu dërgua për ulemanjt, dervishët dhe myteberanët e Durrësit. Nuk duam të jemi gjithnjë profetër të ligash, po perëndia e bëftë Kongresin e Dibrës, Kongres prej shqiptarësh".

Një shkrim i tillë i ngjajshëm, por më i moderuar, botohet po në këtë gazetë me numër 23, të 3 shtatorit të vitit 1909, shënon: "Lajmet që na jep korrespodenti në prej Stambolli, na e pakësojnë hidhërimin tonë mbi këtë Kongres të palumtur, i cili u shtyp dhe u përgatit prej xhonturqve për qëllime të tyre të dinakta! Xhonturqit i kishin përgatitur prej më parë vendimet që duhej t'i jepte Kongresi, porsa u mblodhën delegatët u vunë përpara që t'i përshkruajnë pa biseduar dhe duke thirrur "Rroftë Kostituça!" vendimet e xhonturqve ishin të ditura që më parë. Atë që s'mund të bënin dot me armë në Kosovë e gjetkë deshën ta mbaronin me një Kongres të urtë, duke i gënjyer krerët shqiptarë ta hapin besën se do t'i mbajnë. Kështu i kish këshilluar "Liria" (është fjala për gazetën "Liria", që dilte në Selanik në vitet 1908-1910 nga Lumo Skëndoja) dhe kështu u panë edhe ata me të mirën, por s'kishin si të bënin ndryshe. Këndonjësit tanë mbajnë mend deklaracien që bënë deputetët tanë njëherë në gazetat zyrtare të qeverisë. Një të tillë deklaracie deshin që krerët dhe bejlerët tanë ta shtrojnë Shqipërinë me dinakëri. Po, u gënjyen! Në Kongres gjetën kundërshtime.

Ca shqiptarë patën kurajon të thonë se s'duan të nënshkruajnë verbërisht ç'tu vihet përpara. U dhanë xhonturqve të kuptojnë, që nëse duan t'i kenë shqiptarët besnik dhe gati t'u ndihen gjithnjë, duhet shërbimet dhe besnikërinë e tyre ta shpërblejnë. S'duan vetëm të zotohen por edhe të kërkojnë ato për të cilat kanë nevojë. Në krye të këtyre shqiptarëve duket se ishte ish-atdhetari ynë zemër luani, Dervish Hima. Nëqoftëse është i vërtetë lajmi i gazetës "Shqipja e Shqipnisë", se një oficer xhon iu përgjigj Dervish Himës, duke ia mbajtur koburen në krahëror, po më kot. Shqiptarët, shkelkëmbë (këmbëngulës) dhe Kongresi u shtangua të adaptojë edhe "Vendimet e shuara" për udhët, shkollat dhe kishat, për banorët që duhet të dijnë gjuhën e vendit në centralizimin e vilajeteve dhe për telegrafin (telegramin) që u dërgua për të burgosurit si reaksionarë.

Këto konstatime hezituese të gazetës "Dielli" i "demanton" gazeta "Lidhja ortodokse" që botohej në Korçë, e 17 gushtit 1909, në artikullin pa emër autori, me titull "Kongreset kombëtare" shënon: "I pandehuri Kongres i Dibrës,i cili kurrë nuk besoheshte që këtë qëllim kombiar mundi edhe atë shumë më mirë t'ia prezentojë botës të kuptojë ngjalljen e kombit shqiptar, dhe si gjithë bota do edhe kombi shqiptar të zgjohet edhe të qytetërohet. Ai Kongres, mundi prap të sigurojë një mbretëri për besën e tij edhe të nxjerrë dyshimin,që e kishin kallur ca intriganë të huaj dhe armiqtë tanë. Gjithë ai Kongres do të mbyllnjë gojën armiqve tanë, të cilët prej ca kohë kanë kërkuar të na nxjerrin për antikonstitucional dhe kryengritës. Prapë, ai Kongres vendosi që gjuha shqipe të jetë e shtrënguar të mësohet në Shqipëri, në të gjithë shkollat e mbretërisë bashkë me turqishten me shkronja që të dojë secili. Ky vendim, megjithqë është kundër Kongresit të Manastirit, prapë është një shenjë e mirë, për t'u dhënë fund intrigave që shqiptarët nuk duan gjuhën e tyre, kështu, pra, nuk mbetet gjë tjetër përveç qeveria të vë në shkollat që këtë mot gjuhën shqipe. Sa për shkronjat, jam i sigurtë se do të pëlqehen shkronjat e Kongresit të Manastirit, se vetëm me këto shkronja mund të shkruhet gjuha shqipe”.

(vazhdon)

[StormAngel]

95 vjet të Kongresit të Dibrës (12)

Rëndësia dhe dobitë e Kongresit në fushën kombëtare

Gazeta "Liria" e Lumo Skendos shkruante: "Më i madh i fitimeve është se mbledhja tregon qartë dëshirat e shqiptarëve për rojtje të urtë dhe të qytetëruar, se Kongresi nuk mejtoi vetëm ditën e sotme, nevojat e tanishme, por aludoi edhe në kohën që do të vijë".

Shkruajnë:
Dr.Lutfi TURKESHI
Nefail SPAHIU

Për përfshirjen e materjaleve në këtë fejton jemi shërbyer me kriterin selektiv, duke nxjerrë fragmentet e rëndësishme të artikullit, që shprehin mendimin politik e shoqëror përparimtar të Kongresit, që i shërbyen drejtpërdrejt masave për liri e pavarësi kombëtare.

Motoja e Lumo Skendos (Mithat Frashërit) është që përmes të kaluarës të njohim të tashmen, që kështu të parashikojmë edhe të ardhmen. Kodi jetësor i tij, pra është sa më tepër të jesh në shërbim të shoqërisë, sepse vetëm i tillë njeriu mund të quhet edhe zemërmirë edhe shpirtmadh, vetëm si i tillë mund të rrezatojë dritë lirie dhe ta adhuronte këtë liri për të gjithë kombet. Në vitin 1908 ky personalitet bëhet themelues dhe drejtues i gazetës "Liria" të Selanikut, e cila luajti një rol në jetën politike mbarëkombëtare. Edhe për Kongresin e Dibrës gazeta e pinjollit të familjes së njohur Frashëri, i biri i Abdyl Frashërit të madh, dha një kontribut të konsiderueshëm në përcjelljen e mesazheve nga kongresi, duke nxjerrë në pah gjithnjë në rradhë të parë pikëpamjet kombëtare të këtij Kongresi.

"Liria" e Selanikut që kishte një qëndrim të rrymës së moderuar të lëvizjes kombëtare shqiptare në faqet e veta kishte artikuj të nduarnduarshme, për të cilat lexuesi përveç orientimit përparimtar mund të informohej edhe me ide për mendimin politik e shoqëror konservator e reformist, që del në mënyrë të tërthortë, nëpërmjet kritikës që u kanë bërë artikujve shumë autorë patriotë. Por, për Kongresin e Dibrës, kjo gazetë në numrin e saj të 8 gushtit të vitit 1909, shkruan: "Padyshim fare, Kongresi i Dibrës quhet e para mbledhje, ku e tërë Shqipëria është e pjerrur për të zgjidhur një punë të nevojshme për të tërë vendin. Gjer më sot, mbledhjet dhe kuvendet, s'kanë qenë të rralla në Shqipëri, për çdo gjë me rëndësi, malësia dhe bajraktarët e kanë patur zakon të pështillen tok e të kqyrin si do zgjidhur puna. Po, Kongresi i Dibrës, ku më se 300 delegatë, gegë, toskë, myslimanë, të krishterë, ortodoksë, katolikë, hoxhë, prift dhe shehlerë të ardhur nga çdo çip e çdo kënd i Shqipërisë, ky Kongres themi se është i pari që ka mbledhur të tërë vendin tonë. Nuk duam të bëjmë historinë e gjatë të Kongresit, kemi shpresë që protokollet do të shtypen dhe kushdo do të mund t'i këndojë. Po si pamë, padyshim fare, Kongresi u bë një fitim i madh për vendin dhe për kombin tonë, se vendimet u bënë me të vërtetë, sipas nevojave tona" që pastaj gazeta shton: "Më i madh i fitimeve është se mbledhja tregon qartë dëshirat e shqiptarëve për rojtje të urtë dhe të qytetëruar, se Kongresi nuk mejtoi vetëm ditën e sotme, nevojat e tanishme, por aludoi edhe në kohën që do të vijë".

Për përfshirjen e materjaleve në këtë fejton jemi shërbyer me kriterin selektiv, duke nxjerrë fragmentet e rëndësishme të artikullit, që shprehin mendimin politik e shoqëror përparimtar të Kongresit, që i shërbyen drejtpërdrejt masave për liri e pavarësi kombëtare. Kështu, duke analizuar nyjet citojmë gazetën "Liria" e cila nënvizon: "Pasi në nyjen e parë shqiptare tregojnë se janë një nga besnikët vendas të Turqisë, pasi rrëfejnë se ç'besim ndodhet në mes qeverisë dhe shqiptarëve duhet që të prapset, pas këtyre tregimeve të përgjithshme dhe të nevojshme për lumturinë dhe për shkruarjen e mirë të Shqipërisë, delegatët me shumë urtësi e me shumë mendje zejnë e hedhin themelet e mbrothësisë". Që pastaj, për një nyje tjetër të nënvizojmë: "Nyja e pestë, me arsye të lartë thotë se pas kësaj ata vende të Shqipërisë që nuk japin udhtarë do të zënë të japim pas nomit që të bëhet dhe kështu hidhet çapi i parë për të shtruarit e vendit tonë të ngrohtë një nga shkaqet e zihjes (zënkave) që ka bërë të shkretë Shqipërinë". Duke vërejtur se lumturia e një vendi mbahet me paqë dhe me siguri, duke kujtuar se një vend s'mund të përparojë kurrë po nuk pati ruajtje të qetë dhe pa frikë, nga ligësi, vjedhje, grabitje, vrasjet do të ndalohen në Shqipëri, veç kësaj, delegatët, s'kanë harruar se lartësia e një kombi sigurohet me shkuarje të mirë dhe me begati të gjendjes, e shohim se në Vendimet e Kongresit ka një nyje të posaçme për udhët, urat, rrugët e hekurta,tregtinë, mjeshtrinë, me një fjalë për çdo gjë që i shton kamjen e njeriut dhe bën të rrojë i lumtur.

"Po kështu, është vlefta më e madhe e vendimeve, e shprehur përmes nyjes tre të pjesës së dytë, ku Kongresi kërkon burimin e çdo lumturie, burimin pa të cilin gjithë arat e gjithë kopshtet e lulëzimit thahen e shkatërohen. Ky burim që jep shpirt dhe dritë është dituria dhe mësimi. Delegatët të gjithë më nje gojë kërkojnë që të ndreqen shkollat e sotme, të çelin shkolla të reja, të përparojë mësimi dhe gjuha shqipe. Nga nënteksti i këtij artikulli "Liria", aludon të shpallë qëllimin dhe mesazhin e Kongresit dhe t'i ftojë të gjithë shqiptarët në përgjithësi, të krishterë e muhamedanë, në emër të atdheut të bashkohen dhe t'i nisin t'i konkretizojnë vendimet, t'i jetësojnë aspiratat, të hapin shkolla dhe të mësojnë shqip.

Artikulli është shkruar me një stil të qartë, të lirshëm e të rrjedhshëm, gjykimet që bëhen janë të drejta me vend dhe me një zell të zjarrtë patriotik. Gazeta pastaj përfundon me fjalët tekstuale që Abdyl Ypi mbylli Konferencën, që mbajti para anëtarëve të klubit të qytetit të vet: "Po, jam shumë i lumtur dhe duhet të jemi të gjithë fatbardhë, që arritëm këtë ditë dhe pamë atje në Dibër gjithë ata shqiptarë të mbledhur si një shpirt, si një fëmijë, ku pashë me një tryezë hoxhër e priftër, të krishterë e myslimanë, atëherë me të vërtet kuptuam se vëllazëria e nderon kombin shqiptar, që pastaj të përfundojë artikujt me telegramin që delegati turk e kundërshtar i shqiptarëve, Ejup Sabriu, i drejtoi vet qendrës së "Itihatëve tereki", në të cilin Kongresin e Dibrës, e quante si GURI THEMELTAR i vetqeverimit të Shqipërisë".

(vazhdon)

[Xemlo]

Ej kush eshte ky lutfi turkeshi se mduket se bi fis

[StormAngel]

Ej kush eshte ky lutfi turkeshi se mduket se bi fis

Eshte historian i krahines se Dibres,mirepo Dibres se Maqedonise.

[Xemlo]

Eshte historian i krahines se Dibres,mirepo Dibres se Maqedonise.

E po mire se fis i bikam, se baben me origjine nga anej e kam me duket